Políticas Locales para la Transición Agroecológica y la Soberanía Alimentaria

17 de Abril de 2023

Este 17 de abril conmemoramos el Día de las Luchas Campesinas, convocado por la coordinadora de La Vía Campesina Internacional desde el año 1996. La soberanía alimentaria y la agroecología ya son el presente, y único camino para un futuro sostenible social y medioambientalmente.

A través de la jornada “Políticas locais para a transición agroecolóxica e a soberanía alimentar”, que tuvo lugar durante toda la mañana de hoy en el Aula de la Naturaleza de Toques (A Coruña), bajo la coordinación del SLG, procuramos un espacio de diálogo y debate que, a través de análisis completadas con experiencias prácticas, contribuya a avanzar en la visibilización y desarrollo del modelo labrego agroecológico de producción de alimentos a través de las políticas públicas, con el objetivo de transitar hacia la soberanía alimentaria de los pueblos.

La Secretaria General del SLG-CCLL, Isabel Vilalba, abrió la jornada con una intervención en la que llamó la atención sobre el hecho de que la alimentación, tanto en lo relativo a la producción de alimentos como a sus modelos de distribución, no ocupa, a pesar de su importancia trascendental para la ciudadanía, una posición relevante en los programas políticos de las formaciones que concurren a las elecciones municipales que tendrán lugar el próximo mes de mayo, estando ausente por completo en la mayor parte de ellos.

A continuación, Vilalba presentó el Pacto de Milán de Políticas Alimentarias, firmado durante la celebración de la Cumbre del Cambio Climático celebrado en esta ciudad italiana en el 2015, identificándolo como una herramienta en la que las administraciones públicas se pueden apoyar para avanzar en el desarrollo de sistemas alimentarios sostenibles, inclusivos, seguros, resilientes y diversificados. A través de su asunción, los gobiernos locales se comprometen a proporcionar a la población una alimentación saludable para las personas y el medioambiente, accesible a todas las personas. Esta herramienta de trabajo establece un marco de acción basado en los derechos sociales, procurando mejorar de manera significativa en la conservación de la biodiversidad, mitigando los efectos del calentamiento global y reduciendo el desperdicio de alimentos.

Avanzando en la aproximación a este tipo de políticas alimentarias desde lo local,  Nuria Alonso Leal, en representación de la Fundación Entretantas, puso en valor a celebración de jornadas como la de hoy, en la que poder trabajar desde la voz de las labradoras y labradores. Al tiempo que hizo hincapié en la importancia de los procesos de diagnóstico previa a la elaboración de las políticas públicas en general y de las alimentarias en particular, Nuria Alonso presentó la Red de Municipios por la Agroecología, una iniciativa participativa en la que sus miembros desarrollan colectivamente sus objetivos, planes de acción y modelo de funcionamiento, con la premisa de ayudar a las administraciones a construir sistemas alimentarios locales que garanticen una alimentación saludable, sostenible y accesible al conjunto de la población potenciando la generación de empleo local.

La segunda parte de la jornada, articulada bajo el epígrafe “Experiencias locales que caminan hacia soberanía alimentaria”, dio paso a la presentación de realidades para tener como referencia práctica en la aplicación de estrategias políticas que permitan avanzar en la consecución de este derecho para los pueblos.

Eva López Quiroga, técnica superior de xestión do Proxecto Eo Alimenta, deu conta deste proceso participativo, recoñecido o ano pasado co premio Cidades e Pobos que Alimentan, da nomeada Rede de Municipios pola Agroecoloxía. Esta iniciativa, da que formamos parte activa como Sindicato Labrego Galego, procura acadar para a Biorexión Eo un plan que permita articular a produción a pequena escala e/ou agroecolóxica coa extensión de redes e/ou diferentes modelos de comercio local local. Pola vía da diversificación dos sistemas alimentarios neste territorio e a autosuficiencia, a estratexia Eo Alimenta contribúe á transición cara a unha sistema alimentario máis sostible no territorio, centrándose en lograr a participación da sociedade no desenvolvemento colectivo deste plan agroalimentario.

Seguidamente, Eva González Pérez, xerente do Grupo de Desenvolvemento Rural (GDR) Limia Arnoia, presentou a ferramenta Aterra, que a través do visor aterra.gal procura desenvolver un modelo de acceso á terra que poda ser replicable noutros concellos galegos. A través desta aplicación, completada por unha rede de axentes locais acompañada por un equipo técnico, as persoas que precisan terras poden acudir para localizar un territorio axeitado á súa produción de alimentos, ao tempo que persoas que dispoñen de terras poden ofrecelas tamén a través desta ferramenta, a fin de pór fin ao abandono das terras agrarias no noso país.

Inés Vieites, dinamizadora agroecolóxica no Mercado da Biosfera de Allariz, activo dende o ano 2012, deubullou os numerosos aportes da comercialización de alimentos a través da venda directa das produtoras ás consumidoras nos espazos das feiras e mercados. O control das labregas sobre o prezo dos seus produtos, a posibilidade de proporcionar unha alimentación de calidade sá e de calidade a un prezo mesmo máis asequible que o que a día de hoxe se poden atopar nas superficies comerciais da grande distribución, son algúns dos aportes deste modelo. Son salientábeis tamén os beneficios dos circuitos curtos de comercialización de alimentos no tocante á conservación de terras adicadas á produción de alimentos, así como as repercusións positivas cara ao medioambiente -ao eliminar cuestións como a inxente cantidade de plásticos e materiais que emprega o modelo agroindustrial-, así como para o benestar emocional, ao constituír un espazo de relación social e coidados.

A concelleira de Novas Tecnoloxías e Emprego de Brión, Guarina Rey Vázquez, presentou o proxecto de obradoiro compartido de transformación alimentar activado no ano 2020 polo propio Concello: Transformando en Brión, que conseguíu contribuír a mellorar a economía familiar promovendo o produto local próximo e de confianza, atendendo á demanda actual de produto caseiro e ecolóxico, sendo o primeiro concello en fornecer un espazo destas características.

Esta proposta contribúe ao máximo aproveitamento da alimentación producida na contorna, axudando ás persoas labregas a desestacionalizar os seus produtos, proporcionando formación específica e instalacións que funcionan como cociña e obradoiro alimentar para que canda a venda do produto en fresco as produtoras/es podan tamén transformar, aproveitando os excedentes. Case un cento de persoas están participando deste proxecto, entre elas Esther Roca, produtora do obradoiro, que destacou na súa intervención os beneficios de poder participar nesta proposta colectiva.

Dende o Grupo de Desenvolvemento Rural Montes e Vales Orientais, a súa xerente, Fe Álvarez Sánchez, reivindicou que é absolutamente imprescindíbel dar o paso cara sistemas agroalimentarios de baixa enerxía, que non é xa unha elección política, senón unha urxencia imposta polos límites do sistema. O sector da alimentación global consume arestora o 30% da enerxía, destacou Álvarez, pero un terzo dos alimentos rematan no lixo, polo que o sistema alimentario desenvolvido baixo as imposicións da globalización capitalista é absolutamente derrochador de enerxía.

Dende o GDR Montes e Vales Orientais trabállase tamén co obxectivo de activar unha estratexia alimentaria que permita recuperar o mosaico das nosas aldeas, buscando activar as terras agrarias arredor dos asentamentos poboacionais para precisamente producir alimentación para abastecer ás súas habitantes.

Case 80 entidades están implicadas nestes proxectos pequenos pero de grande incidencia, entre os que se atopan o selo Cociña de Ancares Terras de Burón e Grupo Operativo GayAS -que proporciona alimentos vinculando a gastronomía cas produtoras locais e a actividade turística-, ou o fornecemento de alimentos ecolóxicos para comedores escolares, acadando unha forte permeabilidade no territorio.

A xornada “Políticas Locais para a Transición Agroecolóxica e a Soberanía Alimentar” pechou cunha dinámica de traballo interno para a elaboración de novas propostas e futuro, finalizando ca realización dun xantar conformado por produtos agroecolóxicos.

Como conclusións da xornada, o SLG recopilou a información exposta nos grupos de traballo, sintentizándoa na seguintes baterías de propostas dende 4 perspectivas:

1. PRODUCIÓN LABREGA:

• Precisamos dignificar a produción labrega.
• Precisamos aumentar a conciencia na sociedade de que as persoas labregas que alimentan á cidadanía realizamos unha actividade esencial e que esta debe de estar coidada desde as diferentes institucións e administracións
• Precisamos coidar e crear nova comunidades labregas, axudando ás persoas novas que queiran incorporarse.
• Precisamos aproveitar as novas tecnoloxías para mellorar as nosas vidas e as nosas producións.
• Precisamos que nos concellos teñamos persoas de referencia que dean resposta ás necesidades das persoas labregas (asesoramento, tramitacións priorizando as iniciativas agroecolóxicas, axudas, infraestruturas…).
• Precisamos que se deixe de incrementar a burocracia nas nosas granxas, de feito precisamos desburocratizarnos, e poder seguir producindo alimentos e coidando o territorio. É imprescindible que non se nos impoñan xestións telemáticas obrigatorias, imposibles de asumir para a maioría das persoas produtoras.

2. COMERCIALIZACIÓN E TRANSFORMACIÓN DE PRODUTOS LABREGOS E
AGROECOLÓXICOS:

• Precisamos ter unha diagnose territorial para avaliar que capacidade produtiva temos no territorio galego, así como dos recursos dos que dispomos. (ver que capacidade e que necesidades alimentarias temos a nivel comarcal).
• Precisamos unha normativa específica que protexa os mercados de alimentos labregos.
• Precisamos apoio institucional para manter e ter unhas infraestruturas agrarias, de transformación (matadoiros, salas de despece, obradoiros compartidos…) e de comercialización alimentarias (mercados locais, prazas, feiras de alimentos, locais de almacenamento ou distribución, pequeno comercio…). Cada concello debe asegurar lugares e infraestruturas dignas nos que se garanta o acceso da poboación a alimentos frescos, saudables e nutritivos producidos polos labregos e labregas de proximidade.
• Precisamos que se invista en campañas de concienciación á cidadanía para fomentar o consumo de alimentos locais e agroecolóxicos (necesidade de dinamizadoras e dinamizadores agroecolóxicos).

3. COMPRA PÚBLICA:

• Precisamos que se fomente a compra pública de alimentos con criterios de sostibilidade ecolóxica e social, e que se establezan porcentaxes mínimas de alimentos locais e agroecolóxicos (menús escolares, centros de maiores, axuda alimentaria…).
• Precisamos que se adapte a normativa á realidade galega. Non somos unha industria (adaptar pregos de contratación pública).
• Precisamos comarcalizar a compra pública para poder facela sustentable a todos os niveis.

4. RELEVO XERACIONAL E ACCESO Á TERRA:

• Precisamos políticas públicas que favorezan a incoporación de mozas e mozos á actividade agraria ( acceso á terra, á vivenda, á formación, a axudas, a unha renda digna, ao mercado…) así como reformar a lexislación referente ao uso da terra.
• Precisamos que se apliquen de forma efectiva as leis de ordenación do territorio para mellorar as condicións de vida das pequenas e medianas producións labregas.
• Precisamos crear unha reserva pública de terras para a xente moza. Aínda que existe unha grande cantidade de terra «abandonada», na realidade é que moitos proxectos labregos, ou posibles futuros proxectos, teñen dificultade de acceso á terra.
• Precisamos buscar sinerxías entre as políticas públicas de prevención de incendios forestais e o establecemento de persoas novas na actividade agraria e gandeira.
• Precisamos plans de formación pública para a as persoas que decidan incorporarse a unha actividade agraria.